Een rijksmonument kopen en transformeren tot een duurzame kantooromgeving, hoe doe je dat? Wij, vier architecten en een ontwikkelaar deden dat in Tilburg en kochten een pand van voormalig winkelketen De Gruyter. In dit drieluik ‘ Snoepje van de week ‘ – ten tijde van de Gruyter het extraatje waar iedereen naar uitkeek – vertellen we hoe we dat hebben aangepakt. En wat het resultaat is. Deze keer het Verrassingsei: over plannen maken, verbouwen en wat je zoal tegenkomt.
Op 1 augustus was het zover: de koop van het pand is gesloten en de werkzaamheden voor verbouwen en verduurzamen gaan beginnen. Het pand, oorspronkelijk een winkel met magazijn op de verdieping, is in gebruik geweest als muziekschool en kantoor. Dit gebruik heeft zijn sporen nagelaten: het pand was opgedeeld in kleinere ruimten, de buitenruimte was overkapt en de gevel plaatselijk beschadigd. In de gebouwschil waren er kleine, energetische aanpassingen verricht: het dak en de gevel op de verdieping zijn geïsoleerd medio jaren 90. De aanwezige – beperkte – klimaatinstallatie was op.
Monumentale kwaliteiten als herkenbaarheid, het bijzondere gevelaanzicht, het vele glas als in lood, maar ook de heldere routing en de ruime verdiepingshoogte waren goed bewaard gebleven.
Het doel was om dit rijksmonument te renoveren en geschikt te maken voor de toekomstig gebruik. En uiteraard wel op een op zo duurzaam mogelijke wijze. Daarbij zijn de vrijwel vierkant vloervelden in het hoofdgebouw – op de begane grond en verdieping – vrijgemaakt als kantoorlandschap. Meer dienende functies als pantry, vergaderruimte, toilet en trappenhuis zijn in de zijvleugel opgenomen.
Duurzaam is in de eerste plaats het feit dat een pand van 90 jaar oud, in gebruik blijft en geschikt wordt gemaakt om nog decennia te functioneren. Daarnaast hebben we de materialen die in de loop van de tijd in het pand zijn gebruikt, zoveel als mogelijk gedemonteerd, opgeslagen en weer hergebruikt. Zo is er nogal wat multiplex en staal in het pand toegepast voor bureaus en kasten dat we hergebruiken. Elementen van goede kwaliteit en bruikbaar, hebben we gehandhaafd en in het nieuw (interieur) ontwerp ingepast.
Duurzaamheid gaat ook over de energiehuishouding. En om het pand voor de komende decennia geschikt te maken, is een gasloze gebouwinstallatie dan vanzelfsprekend. Dat begint bij het beperken van de vraag naar energie: het thermisch isoleren van de gebouwschil. Hierdoor is er minder warmte verlies tijdens de koude dagen en warmt het gebouw bij warme dagen minder op. Op de begane grond zijn voorzetwanden geplaatst (aan de binnenzijde) en het enkel glas in de enorme winkelpuien wordt vervangen door HR++ glas. Helaas bleken de wanden op de verdieping minder nageïsoleerd dan aangenomen en is besloten extra isolatie aan te brengen. De ruime glas-in-lood oppervlakken op de verdieping vormen daarin een behoorlijk thermisch ‘lek’. In de winter verdwijnt er veel warmte uit het pand en is er sprake van tocht, in de zomer warmt de ruimte juist snel op. In overleg met de monumentencommissie plaatsen we daarom voorzetramen aan de binnenzijde, met een goede dichting en HR++glas, om de thermische schil te verbeteren. Op twee plekken, in de zijgevel, wordt vast glas aan de buitenzijde geplaatst. Op deze manier kunnen de glas-in-lood-ramen naar binnen opengezet worden en wordt uitzicht gecreëerd. Met het isoleren van het dak op de drie niveaus is de verbetering van de gebouwschil compleet. En aan de buitenzijde is daar niets van terug te zien: een voorwaarde van de Monumenten Commissie.
De energie en ventilatie installatie bestaat uit een lucht-lucht warmtepomp, waarmee de lucht zowel gekoeld en verwarmd kan worden. Er zijn dus geen vloerverwarming of radiatoren toegepast. Verse lucht wordt via lucht kanalen het gebouw ingebracht, ‘ vuile’ lucht wordt via een warmte terug win installatie het gebouw uitgeblazen Voor het noodzakelijk elektrisch vermogen liggen er 20 PV (zonne) panelen op het dak die, tezamen met de warmtepomp buitenunit, zorgvuldig achter de dakopstand uit het zicht zijn geplaatst.
Het isoleren van de begane grond bleek complexer dan verwacht. De oorspronkelijk winkelvloer was een dunne betonvloer op zand gestort. Dit geeft weliswaar een beperkt warmteverlies, maar draagt niet bij aan het comfort van de ruimte en een zuinige energiehuishouding.Na sloop van de oorspronkelijk vloer en deels ontgraven, bleek er nogal wat vervuiling in de bodem te zitten. Ter plaatse van de berging voornamelijk asbest, waarschijnlijk afkomstig van een gesloopte overkapping. En onder het hoofdgebouw zogenaamde ‘slakken’, waarschijnlijk gebruikt om de bodem te stabiliseren. Vervolgens start er een ingewikkeld proces van meldingen, onderzoeken, rapportages en vooral heel lang wachten op advies wat te doen in combinatie met toestemming om daadwerkelijk te mogen afvoeren. Onduidelijkheid in de markt over PFAS en PFOS vervuilingen en het transport daarvan, hielp daarbij niet echt mee. Al met heeft dit, naast extra kosten, voor de nodige vertraging (en frustratie) gezorgd. Uiteindelijk liggen er wel goed geïsoleerde betonvloeren op de begane grond.
Aan de gevel van de monumentaal pand mag weinig gewijzigd worden. Een scheur in de zijgevel en metselwerk beschadigingen worden hersteld. En de gevel wordt ontdaan van graffiti, gereinigd en geïmpregneerd. Het kenmerkende glas-in-lood wordt in stappen vervangen, waarvoor we terechtkunnen bij een subsidie fonds van het Restauratiefonds. De voorpui is wel ontdaan van diverse lagen verf waardoor de originele blank eiken pui weer zichtbaar wordt.
Bij elke renovatie, maar bij een rijksmonument in het bijzonder, is het iedere keer afwegen wat je doet voor de toekomst. Behoud je zoveel mogelijk van de oorsprong van het pand voor de toekomst, of zorg je ervoor dat het pand ook bruikbaar is in de toekomst. Uiteindelijk kun je niet alle details bewaren en zul je concessies moeten doen in niveau van isolatie, installatie en materiaalkeuze. Maar door zorgvuldig beide doelstellingen te bewaken kun je een zowel recht doen aan het gebouw en (zelfs) een rijksmonument tot een energieneutraal kantoorgebouw transformeren.
In het volgende en laatste Snoepje van de Week vertellen we en laten vooral zien wat het eindresultaat is. Eerder verscheen in dit drieluik “Muntdrop” over de zakelijke kant: hoe regel je financiering en het gezamenlijk eigendom van het pand?
Heb je vragen? Mail dan naar info@studiodegruyter.nl.